Co kryje w sobie Pogórze Karpackie?
Ciche, położone z dala od zgiełku wsie to pragnienie niejednego mieszkańca dużego miasta. W Polsce istnieje wiele terenów, które wciąż posiadają wyraźne ślady dawnych kultur. Starannie zachowane zabytki i skanseny w każdej chwili mogą przenieść podróżujących w klimat odległych wieków. Ludowe stroje, muzyka, tańce i legendy, to coś, co na przestrzeni lat stało się atrakcją, choć kiedyś było po prostu codziennością. To właśnie dlatego kultura tradycyjna i obszary na styku kultur fascynują współczesnych ludzi, a nienaruszone miejskim życiem tereny przyciągają turystów z całego kraju i nie tylko. Jeśli szukacie miejsca, które nie tylko nacieszy Wasze oczy wspaniałymi widokami, ale również dostarczy wielu ciekawostek z przeszłości koniecznie odwiedźcie tereny Pogórza Karpackiego i przekonajcie się jak wyglądało życie ludzi z dawnych lat.
Obszar ten położony jest między rzekami San i Dunajec, a dodatkowo przecięty Wisłokiem i Białą. Ludność zamieszkująca tamte rejony, wywodzi się z Polski i od zawsze posługiwała się językiem polskim. Samą nazwę "Pogórzanie" otrzymali z uwagi na tereny zamieszkiwane przez tę społeczność, czyli pogórza, w których skład wchodzą: ciężkowickie, jasielskie, dynowskie, bukowskie oraz strzyżowskie. Mieszkańcy posiadali w swojej historii pewne odrębności na przykład w kwestii stroju czy tradycyjnego wystroju wnętrz, dlatego dzielili się na wschodnich i zachodnich. Granica pomiędzy dwoma obszarami biegnie mniej więcej wzdłuż rzeki Wisłok i bliska jest starej granicy pomiędzy Polską a Rusią Kijowską. Mimo takiego podziału wspólnie wyznawali wiarę rzymskokatolicką, która zespoliła społeczność, żyjącą ze sobą stosunkowo bezkonfliktowo. Owocem kultywowania obrzędów są zachowane do tej pory drewniane kościoły, np. Wniebowzięcia NMP i św. Michała Archanioła w Haczowie lub Wszystkich Świętych w Bliznem - powstałe około XV wieku. Obiekty z tamtych rejonów uważane są za zagłębie drewnianej architektury sakralnej w Polsce.
FOT: CERKIEW W HACZOWIE_1
Pogórzanie z dawnych lat
Bardzo korzystnie rozwijała się ich gospodarka - mieszkańcy wsi trudzili się tkactwem i rolnictwem. Wynikało to ze sprzyjających na tym terenie warunków atmosferycznych. Łagodny klimat i żyzne gleby dały im możliwość zarówno wyżywienia swoich rodzin, jak i ich utrzymania. Uprawiano jęczmień, owies, pszenicę i żyto. Dieta Pogórzan w głównej mierze opierała się na surowcach wytworzonych we własnym zakresie, a w gospodarstwach domowych królowały ziemniaki, kapusta oraz groch. Z produktów zwierzęcych najważniejszą rolę w kuchni odgrywał nabiał. Najczęściej było to mleko krowie i kwaśne oraz jego pochodne - serwatki oraz maślanki.
Przez długi czas tradycyjnym zajęciem Pogórzan było garncarstwo. Spod ich rąk wyszły niezliczone dzbanki, miski, wazony, jak i gliniane zabawki dla dzieci, których stylizowane wersje do tej pory można spotkać na odpustach i straganach. Mimo wszelkich prób do dzisiaj nie odtworzono prawdziwej potęgi garncarstwa, z której słynęły tamte rejony w okresie powojennym. Naczyń powstałych w przeszłości również nie udało się ocalić. Jedynie niewielkie zbiory można obejrzeć w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.
Rejon ten jest również nierozerwalnie związany z narodzinami i historią przemysłu naftowego. To tu, w pod jasielskiej wsi Bóbrka, powstała pierwsza kopalnia ropy naftowej, a w 1854 roku Ignacy Łukasiewicz i Tytus Trzecieski zmienili bieg światowej gospodarki. Szlak Naftowy prowadzi przez skanseny i muzea, w których zlokalizowano i urządzono wystawy poświęcone historii przemysłu naftowego. W niektórych miejscach można także zobaczyć ocalałe urządzenia do wydobywania nafty. Wszystkie te artefakty z dawnych lat są wielkim walorem zarówno turystycznym, jak i edukacyjnym terenów Pogórza.
FOT: MUZEUM W SANOKU_6
Ile zostało z dawnych rytuałów?
Cykl życia mieszkańców Pogórza wyznaczały pory roku oraz to, w jaki sposób mogli oni gospodarować swoje ziemie i korzystać z jej plonów. Ich codzienność kształtowały także obrzędy kościelne, które z oddaniem kultywowali. Oprócz Świąt Wielkanocnych i Świąt Bożego Narodzenia dużo zainteresowania poświęcali dożynkom oraz nocy świętojańskiej.
Noc Kupały obchodzono bardzo hucznie. Znanym zwyczajem było palenie w tym czasie ogniska i wykonywanie specjalnych rytuałów, które miały zapewnić dobre plony oraz przestrzec przed negatywnymi mocami. Do tej pory ta czerwcowa noc jest kultywowana, jednak w zdecydowanie innej niż przed laty formie. Obrzęd sobótkowy co roku jest doskonałym pretekstem do rozmowy o tradycji i kulturze ludowej, która w tamtych terenach jest tak ważna i barwna.
Na Pogórze przyciągają także lokalne źródełka z "cudowną" wodą. Miejsca ujścia od dawna uważano za tereny objawień religijnych. Wśród miejscowych panowało przekonanie o niezwykłej mocy takiej wody i o tym, że jest ono otoczone opieką świętego patrona. Obok "cudownego" źródła często budowano kapliczkę lub ołtarzyk. Mimo upływu lat źródła wciąż są odwiedzane przez turystów i wierzących. Jednym z takich miejsc jest Sanktuarium Matki Bożej Starowiejskiej w Starej Wsi nieopodal Brzozowa, a także obiekty związane ze św. Janem z Dukli oraz Góra Liwocz. To tam ludzie udają się z własnymi butelkami, aby nabrać i skosztować wody z "cudownego" źródła.
FOT: PANORAMA Z GÓRY LIWOCZ_4
Tak brzmi i wygląda Pogórze
Muzyka Pogórzan opiera się głównie na instrumentach smyczkowych, królują skrzypce, altówka i basy oraz instrumenty dęte. Całość przeważnie dopełnia dźwięk akordeonu, klarnetu lub saksofonu, a tradycyjne zespoły mają także w swoim składzie cymbały. Uroczysty strój mieszkańców Pogórza łączył w sobie cechy ubioru góralskiego i małopolskiego. Melodie oraz wykonywane do nich tańce są bardzo żywiołowe, a ich tempo zmienne. Pogórzanie tańczyli takie tańce jak m.in. okółka, zachodni, krzyżak, polka mazurka, sztajerek, trzęsionka czy różnego rodzaju walczyki. Jeśli chodzi o język i gwarę, całe Pogórze jest terenem dość zróżnicowanym. Mimo upływu lat zachowało się jednak wiele archaicznych brzmień.
FOT: MUZEUM W SANOKU_5
Pogórze zaprasza na wycieczkę
Nie sposób opisać wszystkie miejsca i ciekawostki związane z tym terenem, ale z pewnością zarówno jego wielobarwna przeszłość, jak i rodzaj dostępnych atrakcji Pogórza są bardzo bogate. Odnajdzie się tam nie tylko miłośnik folkloru czy pieszych wędrówek, ale także odkrywca historycznych ciekawostek.
Lista miejsc turystycznych, które gromadzą w sobie informacje na temat kultury i turystyki Pogórza:
- Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku,
- Muzeum Regionalne w Jaśle,
- Zagroda Pogórzańska (oddział Muzeum Okręgowego w Rzeszowie),
- Zagroda Etnograficzna w Rogach,
- Muzeum Ziemi Korczyńskiej w Korczynie,
- Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej w Krośnie,
- Muzeum Regionalne im. Adama Fastnachta w Brzozowie,
- Muzeum Samorządowe Ziemi Strzyżowskiej im. Zygmunta Leśniaka w Strzyżowie,
- Muzeum Towarzystwa Jezusowego Prowincji Polski Południowej w Starej Wsi,
- Muzeum Przemysłu Naftowego oraz Gazowniczego im. I. Łukasiewicza,
- Izba Pamięci w Gminnej Bibliotece Publicznej w Czudcu i Szufnarowej,
- Folwark Golcówka w Wysokiej Strzyżowskiej,
- Muzeum Regionalne "Gajówka" w Połomi,
- Muzeum Społeczne Gminy Niebylec w Konieczkowej,
- Galeria Przybytku Wiejskiego w Gogołowie,
- Ekomuzeum w Gminie Frysztak,
- Oficyna dworska z XVI w. w Wiśniowej.
Artykuł powstał w ramach projektu EtnoCarpathia, współfinansowanego ze środków Programu Współpracy Transgranicznej Interreg V-A Polska-Słowacja 2014-2020 oraz przez Narodowy Instytut Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018 - 2030.
Ideą projektu jest rozwój i promocja dziedzictwa kulturowego pogranicza polsko-słowackiego.
Więcej informacji o Pogórzanach i projekcie: https://etno.visitcarpathia.com/
